Jak dostosować się do nowej sytuacji demograficznej? Rozmowa Instytutu Łukasiewicza z prof. Ireną Wóycicką, Podsekretarzem Stanu ds. Społecznych w Kancelarii Prezydenta RP

Instytut Łukasiewicza: W swoim wystąpieniu na Małopolskim Kongresie Polityki Społecznej mówiła pani o tym, że prezydent Bronisław Komorowski przyjął inną perspektywę myślenia o starzeniu. Nie powinniśmy postrzegać tego procesu jako zagrożenia czy „demograficznego tsunami”, a raczej jako szansę?

Irena Wóycicka: To może zbyt dużo powiedziane. Nie chodzi o nazwanie tego w kategoriach szansy czy straty, ale raczej o mówienie o możliwościach dostosowania się do tego procesu. Możemy się dostosowywać w różny sposób.

Co to znaczy?

Każdy się starzeje, starzenie się jest pewnym życiowym procesem. Każdy z nas pewnie wielokrotnie myśli o tym, jak będzie wyglądała jego starość i w jakimś sensie przygotowuje się do niej. Zmiana polega na tym, że proces starzenia się przestał mieć tylko indywidualny wymiar, nabrał charakteru społecznego. Ponieważ na skutek wydłużania się czasu trwania życia bardzo silnie będzie rosnąć liczba osób starszych, a wskaźnik dzietności pozostanie niski, będą pogarszać się relacje międzypokoleniowe. Na te procesy należy odpowiadać w różnych obszarach. Potrzebne są działania indywidualne, uświadomienie i pytanie: „co zrobię, jak zagospodaruję ten wydłużony okres życia?”. Potrzebne są również działania, które wzmacniają solidarność międzypokoleniową, pozwalają na zachowanie dobrej kondycji, dobrej jakości życia, bezpieczeństwa i poczucia miejsca w społeczeństwie rosnącej grupy osób starszych. To wezwanie do zwiększenia solidarności międzypokoleniowej, poszukiwania porozumienia. Nowy kształt solidarności międzypokoleniowej musi uzyskać różnego rodzaju wsparcie ze strony polityki społecznej.

O jakie wsparcie chodzi?

Dotyczy to zarówno znajdowania odpowiedniej przestrzeni, miejsca dla osób starszych jak też stworzenia przesłanek do poprawy ich stanu zdrowia. Jak mówiła prof. Kotowska, ta poprawa następuje systematycznie. Chodzi także o stworzenie przestrzeni do aktywności i uczestnictwa osób starszych w życiu społecznym, akceptacji, możliwości zachowania współpracy międzypokoleniowej w dziedzinie przekazywania tradycji, zderzenia różnych perspektyw typowych dla młodości i starości. Na poziomie krajowym wyzwania demograficzne dotyczą przede wszystkim opieki zdrowotnej, wzmocnienia zdrowia publicznego. Prezydent uważa, że niezbędna jest szeroka ustawa koordynująca ponadsektorowo wiele elementów, które będą wpływać na to, byśmy dłużej byli zdrowi.

A co z aktywnością zawodową osób starszych?

Dobre zdrowie w starszym wieku pozwala na aktywność. Ważną kwestią jest zachowanie równowagi systemów bezpieczeństwa socjalnego, stworzenia takich warunków organizacji pracy w przedsiębiorstwach, żeby osoby starsze mogły się tam odnaleźć. Chodzi o to, by za podniesieniem wieku emerytalnego poszły procesy dostosowawcze, które pozwolą osobom starszym funkcjonować w miejscu pracy. Inna forma wsparcia to kwestia większej dostępności do całego systemu kształcenia dorosłych. Wydłużona aktywność zawodowa przy obecnych zmianach technologicznych, zmianach popytu na rynku pracy, wymaga ciągłego przekwalifikowywania się, dokształcania, tak by utrzymać miejsce pracy. To także wiele działań, nazwijmy to „pozalegislacyjnych”, które wymagają większej świadomości i zrozumienia tego procesu zarówno ze strony pracodawców, jak i samorządów lokalnych i samych ludzi.

Myślę, że Europejski Rok Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej wniósł wiele do rozumienia procesu starzenia, co jest przesłanką do budowania właściwych strategii. Wiem, że wiele samorządów przygotowuje i wdraża takie strategie wielosektorowo, obejmując nimi wiele różnych dziedzin, z perspektywą włączającą i wzmacniającą wizualną obecność osób starszych. Tym, co wydaje się szalenie istotnym zadaniem dla nas wszystkich, jest zmiana wizerunku osób starszych. To coś co wnosimy my, a także same osoby starsze, akceptując ten wizerunek. To przesłanka do mechanizmów, które mogą wzmocnić solidarność międzypokoleniową.

Prof. Irena Wóycicka jest Podsekretarzem Stanu ds. Społecznych w Kancelarii Prezydenta RP. W czasach PRL była działaczką opozycji demokratycznej. Uczestniczyła w obradach Okrągłego Stołu w zespole ds. gospodarki i polityki społecznej. W pracy naukowej zajmowała się głównie problemami ubóstwa i wykluczenia społecznego, a także lokalną polityką społeczną i reformami ubezpieczeń społecznych.