dr Anna Zawada
16 grudnia 2013 w Baza
Zawada A., Jak zestarzeć się z godnością?, „Praca Socjalna” , nr 5/2009, s. 104-114.
Zawada A., O zadaniach domów opieki społecznej raz jeszcze, „Praca Socjalna” nr 5/2010, s. 63-74.
Zawada A., Młodość i starość w okresie ponowoczesności, „Praca Socjalna” nr 2/2012, s. 47-56.
Zawada A., Przejawy i konsekwencje wykluczenia społecznego osób w podeszłym wieku (Symptoms and consequences of social exclusion of the elderly), [w:]: Baloglova B. a kolektiv, Svet seniora-senior vo svete, Wyd.Filozofickà fakulta Prešovskej university v Prešove, Prešov 2008, s. 151-158.
Zaawansowany proces transformacji demograficznej stanowi niewątpliwie jedną z najważniejszych w skutkach zmian społecznych, jakie obserwowane są w krajach rozwiniętych. Trwałym elementem polityki społecznej państwa winno więc być zabezpieczenie potrzeb seniorów, zagwarantowanie wystarczającego dochodu, dostęp do systemu służb socjalnych i tworzenie takiej rzeczywistości społecznej, w której osoby starsze nie będą narażone na wykluczenie społeczne.
Tymczasem wykluczenie społeczne osób w starszym wieku jest zjawiskiem występującym z coraz większym nasileniem zarówno w naszym kraju, jak i we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Niewątpliwie źródła wykluczenia społecznego tkwią w sferze ekonomicznej, społecznej i edukacyjnej.
W artykule podjęto dyskurs dotyczący odbioru ludzi w podeszłym wieku jako grupy społecznej oraz przedstawiono konsekwencje wykluczenia społecznego. Zaprezentowane zostały także wyniki badań empirycznych, które dotyczą opinii społeczeństwa na temat różnicy w traktowaniu ludzi starszych i ludzi młodszych w różnych codziennych sytuacjach.
Zawada A., Środowisko lokalne w przeciwdziałaniu ekskluzji społecznej osób starszych, „Praca Socjalna”, nr 3/2009, s. 17-27.
W artykule zostały opisane formy dyskryminacji ludzi ze względu na wiek – indywidualna i instytucjonalna. Przedstawiono zadania, które powinna realizować gmina, aby przeciwdziałać ekskluzji społecznej ludzi starszych. Zwrócono uwagę, że realizacja danych zadań uzależniona jest nie tylko od zasobności gminy, ale również w dużym stopniu od inwencji, poparcia i stopnia zaangażowania władz lokalnych. Ważną rolę w przeciwdziałaniu ekskluzji społecznej tej grupy osób mogą odegrać także lokalne elity, czyli jednostki wyróżniające się zdolnościami i cechami organizatorskimi, mające wysoką pozycję społeczną lub ugruntowany instytucjonalnie autorytet.
Problem jednak w tym, że lokalni liderzy rzadko podejmują inicjatywy skierowane na rzecz osób starszych. Taki stan rzeczy jest spowodowany między innymi niedocenianiem w aktualnej rzeczywistości roli i miejsca ludzi w podeszłym wieku, a po części jest to wynik eskapizmu.
Artykuł kończy prezentacja programu pomocowego na rzecz osób starszych dla miasta Chorzowa. Główny cel tego programu, to zarówno ochrona osób starszych przed wykluczeniem społecznym, jak i podejmowanie takich działań, które umożliwiają jak najdłuższe pozostawanie seniorom w środowisku zamieszkania.
Zawada A., O potrzebie kształcenia gerontologicznego wśród dzieci i młodzieży, „Wychowanie na co dzień”, nr 4-5/2009, s. 8-11.
Celem artykułu jest próba ukazania korzyści jakie niesie ze sobą wprowadzenie edukacji gerontologicznej do programów nauczania.
Dzięki edukacji gerontologicznej dzieci i młodzież mogą inaczej (nie w sposób stereotypowy) spojrzeć na starość; przede wszystkim zacząć traktować tę fazę życia jako normalny, nieodwołalny proces. Edukacja gerontologiczna może być także pomocna w wytworzeniu przez dzieci i młodzież nawyków profilaktycznych, które zapobiegają procesowi szybkiego starzenia się.
Autorka zwraca również uwagę na zjawisko ageizmu i podkreśla, że w społeczeństwach ponowoczesnych, które hołdują młodości, edukacja gerontologiczna powinna być uwzględniona w programach kształcenia na wszystkich szczeblach edukacji.
Zawada A., Jak zestarzeć się z godnością?, „Praca Socjalna” , nr 5/2009, s. 104-114.
W artykule podjęto problematykę zjawiska ageizmu społecznego. Przedstawiono badania przeprowadzone na 250-osobowej próbie w wieku od 20-44 lat, reprezentującej różne grupy zawodowe i środowisko zamieszkania (gmina miejska, miejsko-wiejska, wiejska), które wskazują, iż respondenci zauważają występujące w naszym kraju zjawisko ageizmu. Dokonano także krótkiej charakterystyki postrzegania starości w wybranych epokach ze szczególnym odniesieniem do współczesności.
Zawada A., Rola środowiska lokalnego w kompensowaniu potrzeb osób w podeszłym wieku, [w:] Zawada A. (red.), Wybrane zagadnienia pomocy społecznej i opieki w Polsce w okresie ponowoczesności, wyd. Impuls, Kraków 2010, s. 25-30.
W artykule została podkreślona zasadność przeformułowania podejścia do kwestii osób w podeszłym wieku na poziomie makro i przyjęcia nowej strategii na poziomie mikro. Polityka społeczna kieruje się w swoich założeniach przede wszystkim zasadą subsydiarności (pomocniczości), zatem realizacja zasady subsydiarności stanowi ważne uzasadnienie dla przeniesionej na szczebel lokalny największej części działań polityki społecznej wobec ludzi w podeszłym wieku. Ponadto gminy nie są ograniczone w swojej działalności zakresem świadczeń obligatoryjnych. Mogą zatem podejmować całe spektrum działań dodatkowych, które nie mieszczą się w ich ustawowych obowiązkach.
Zatem poprawa jakości życia seniorów i przeciwdziałanie niekorzystnym zjawiskom społecznym związanym z kwestią osób starszych, to strategiczne cele, które powinny być rozwiązywane przede wszystkim na poziomie lokalnym.
Zaprezentowane w artykule badania, które zostały przeprowadzone na terenie wybranych gmin województwa śląskiego ukazują, że w wielu gminach w dalszym ciągu nie prowadzi się aktywnej polityki społecznej, która polegałaby na kompleksowym zaspokajaniu potrzeb.
W konkluzji artykułu podkreślono, że zakres działań gminy powinien obejmować zapewnienie seniorom dostępu do trzech newralgicznych sfer warunkujących optymalną jakość życia: zdrowia, samodzielności, produktywności. Przedstawiono rozwiązania, które należałoby wprowadzić, aby w jak największym stopniu zostały zaspokojone potrzeby seniorów.
Zawada A., O zadaniach domów opieki społecznej raz jeszcze, „Praca Socjalna” nr 5/2010, s. 63-74.
Priorytetowym zadaniem polityki społecznej wobec osób starszych jest podejmowanie takich działań, które mają zapewnić możliwie jak najdłuższe pozostawienie seniorów w ich środowisku zamieszkania. Środowisko lokalne stanowi bowiem bardzo ważną przestrzeń życiową i społeczną seniorów. Jest im dobrze znane, często mają tu swoich bliskich znajomych. Zatem potrzeba bezpieczeństwa psychicznego, przynależności do grupy zostaje zaspokojona. Jednak w dobie ponowoczesności nie można nie doceniać domów pomocy społecznej. Konieczność ich tworzenia to wynik przemian demograficznych i kulturowych rodziny. Zwiększa się także liczba żyjących samotnie osób starszych. Wszystkim osobom, które nie mają wsparcia w swojej rodzinie należy zapewnić zinstytucjonalizowaną pomoc społeczną. Ważne jest zatem, aby jakość życia mieszkańców domów pomocy społecznej była jak najwyższa. Służą temu określone standardy (Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej (nowe) z dnia 23 sierpnia 2012r. w sprawie domów pomocy społecznej; Dz.U. z dnia 27 sierpnia 2012, poz. 964).
Artykuł odnosi się do badań empirycznych mających na celu określenie jakości życia w wybranych domach pomocy społecznej. Zwrócono zatem uwagę między innymi na zadania zespołu terapeutyczno-opiekuńczego, zagospodarowanie czasu wolnego mieszkańcom domów, rolę zajęć rehabilitacyjnych, współpracę z gminą, różnymi instytucjami, firmami, które wspierają placówkę w realizacji jej przedsięwzięć. Przedstawiono najważniejsze dyrektywy, które winny być spełnione, aby zapewnić jak najwyższą jakość życia mieszkańcom domów pomocy społecznej.
Zawada A., Ekskluzja społeczna seniorów wyzwaniem dla lokalnej polityki społecznej i pracy socjalnej, [w:] Kałuża D., Szukalski P. (red.), Jakość życia seniorów w XXI wieku z perspektywy polityki społecznej, Wydawnictwo Biblioteka, Łódź 2010, s. 123-140.
Zjawisko ekskluzji społecznej, charakterystyczne dla okresu ponowoczesności, w szczególny sposób dotyka osoby w wieku poprodukcyjnym, a w szczególności zaś te, które mają złą sytuację materialną, są samotne, mają problemy zdrowotne, nie korzystają z pomocy rodziny.
Zagwarantowanie zatem odpowiedniej pomocy, dostępu między innymi do systemu służb socjalnych, zdrowotnych, winno być trwałym elementem zarówno polityki społecznej państwa, jak i lokalnej.
W artykule podjęto dyskurs dotyczący roli środowiska lokalnego w przeciwdziałaniu ekskluzji społecznej seniorów. Zaprezentowane zostały także wyniki badań empirycznych, które dotyczą działań nakierowanych na działalność pomocową na rzecz seniorów na terenie wybranych gmin.
Zawada A., Starość jako wartość. Relacje międzypokoleniowe (The old age as a value. Intergenerational relationships), [w:] Baloglova B., Elan vital v priestore medzigeneračných vzt´ahov, Wyd. Prešovská univerzita v Prešove, Prešov 2010.
Etap starości zawsze był obiektem zainteresowania kolejnych pokoleń ludzkości. Każdy człowiek, zwłaszcza w miarę jak przybywa mu lat, zaczyna zastanawiać się, w którym momencie życia rozpoczyna się starość, jaki jest jej sens i czy starość może być pozytywna.
Ważna jest również rola i pozycja ludzi starszych w społeczeństwie, gdyż tylko w sprzyjających warunkach środowiska człowiek jest w stanie spokojnie przeżywać swoją starość. Nie bez znaczenia są wzajemne relacje młodego i starszego pokolenia. Stąd pojawia się pytanie: Czy można mówić o dialogu pokoleń będącym okazją do przekazania młodym przez seniorów swojego doświadczenia, tradycyjnych wartości, czy też zachodzi wyraźna kontrowersja międzypokoleniowa?
W artykule podjęto dyskurs dotyczący opinii ludzi młodych na postawione pytanie.
Zawada A., Estetyka starości i estetyka starzenia się w okresie ponowoczesności, [w:] Fabiś A., Muszyński M., Społeczne wymiary starzenia się, Agencja Wydawniczo-Reklamowa OMNIDIUM w Cieszynie, Bielsko-Biała 2011.
W społeczeństwach ponowoczesnych, które hołdują młodości, witalności i fizycznej atrakcyjności, ludzie starsi zajmują niską pozycje w hierarchii społecznej; są sztywno przyporządkowani swojej kategorii wiekowej. Ich dążenia, cele, potrzeby, pozostają z reguły na drugim planie. Wielu, zatem seniorów, zwłaszcza dobrze sytuowanych ekonomicznie, w obawie przed ekskluzją społeczną, nasilającym się zjawiskiem ageizmu oraz pod wpływem promowanego modelu życia próbuje upodabniać się do młodych ludzi naśladując ich zachowania, nawyki, ubiór. Nie jest to zdrowa postawa, ponieważ świadczy o braku akceptacji własnej starości.
W artykule podjęto dyskurs, jak można zestarzeć się z godnością. Podkreślono zasadność wprowadzenia edukacji do starości do programów kształcenia na wszystkich szczeblach edukacji. Konstruktywną bowiem postawę do tej fazy życia, ze względu na kulturowe atrybuty ponowoczesności, powinno się zacząć kształtować już w okresie wczesnej młodości.
Zawada A., Młodość i starość w okresie ponowoczesności, „Praca Socjalna” nr 2/2012, s. 47-56.
W artykule zostały zaprezentowane badania przeprowadzone na przełomie 2010/2011 roku wśród studentów UŚ, kierunku pedagogika, specjalność asystent osoby niepełnosprawnej, pedagogika opiekuńczo-wychowawcza oraz wśród seniorów, którzy byli słuchaczami Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Cieszynie (na przełomie 2008/2009). Badania dotyczą m.in. postrzegania starości i osób starszych przez osoby młode, przyjętej postawy wobec seniorów (analiza materiału empirycznego pozwoliła wyróżnić trzy postawy: pozytywną, negatywną, neutralną), gotowości do podjęcia działalności na rzecz osób starszych. Osoby starsze pytano o przejawy ageizmu w naszym kraju.
